Krajem predhodne nedelje Kraljevo je bilo domaćin naučnog skupa „Kraljevo –grad i ljudi“koga  su , povodom 140 godina od proglašenja Kraljevine Srbije i donošenja Ukaza o promeni naziva varoši Karanovac u Kraljevo,organizovali Istorijski arhiv Kraljevo, Istorijski institut Beograd i Državni arhiv Srbije. Kao segment skupa bila je uprilčena  i izložba“Kraljevina Srbija i Kraljevo1882-1903″.

 Zaključujući dvodnevni skup u ime Organizacionog odbora,prof. dr Aleksandar Rastović, direktor Istorijskog instituta Beograd je konstatovao da su  na skupu prezentovani radovi iz različitih oblasti istorije poput političke istorije,privredne istorije,vojne istorije,istorije institucija,crkvene istorije, koji su obuhvatili taj širok,vremenski dijapazon,koji je omeđen od  19.aprila 1882.godine ,datuma promene imena Karanovca u Kraljevo, pa do današnjih dana.Ti radovi zasnovani uglavnom na novoj, do sada ne neobjavljivanoj arhivskoj građi ,osvelili su ,iz novih uglova,turbulentnu prošlost grada smeštenog na ušću Ibra u Zapadnu Moravu koji je bio ,a i sada je,značajni društveni ,privredni i kulturni centar u Srbiji.Skup će ,po rečima profesora Rastovića ,pored dvadeset odličnih radova,ostati upamćen i po plodnoj,otvorenoj, naučnoj raspravi koja je vođena tokom njegovog trajanja.

Na dvodnevnom skupu sa koga će, krajem godine, biti objavljen i Zbornik radova svoje radove saopštili su: Slavica Merenik (KRALjEVO U ISTORIOGRAFSKIM DELIMA ),Gordana Gavrić (RAM ZA ARHEOLOŠKU SLIKU KRALjEVA,Miloš Ivanović (ŽUPA MORAVA I OKOLNE OBLASTI U POZNOM SREDNjEM VEKU )Dragana Amedoski i Vladeta Petrović (PRELAZI NA ZAPADNOJ MORAVI (15–16. VEK), Sejdalija Gušić (ZNAČAJ OSMANSKOG ARHIVA ZA IZUČAVANjE ISTORIJE KRALjEVA) ,Aleksandar Jakovljević (TRG KONAREVO U NAHIJI MAGLIČ (15–16. VEK), Nedeljko V. Radosavljević (KARANOVAC U NEKOLIKO PUTOPISA S KRAJA 18. I IZ PRVE POLOVINE 19. VEKA), Aleksandra Vuletić (DEMOGRAFSKI KAPACITETI KARANOVCA/KRALjEVA 1834–1910.),Ana Stolić (PODRUŽINA ŽENSKOG DRUŠTVA U KRALjEVU (1878–1914),Radomir J. Popović OD KARANOVCA DO KRALjEVA – OGLED O SVAKODNEVNOM ŽIVOTU VAROŠI 1882. GODINE), Bojana Miljković Katić (OKO PROGLAŠENjA KRALjEVINE – POLITIČKE ODLUKE, DRŽAVNI STATUS I PRIVREDNA POLITIKA )

Irena Ćirović (VLADARSKA PREDSTAVA U VREME PROGLAŠENjA KRALjEVINE SRBIJE: SLIKA KRALjICE NATALIJE OBRENOVIĆ), Saša Stanojević, Dalibor Elezović (SPOLjNA POLITIKA SRBIJE PREMA SUSEDNIM ZEMLjAMA OD OBNAVLjANjA KRALjEVINE DO STVARANjA BALKANSKOG SAVEZA),Biljana Stojić (ODJEK POGLAŠENjA SRPSKE KRALjEVINE  U FRANCUSKOJ POLITICI I JAVNOSTI ),Jelena N. Radosavljević (GRČKA ŠTAMPA O PROGLAŠENjU SRBIJE ZA KRALjEVINU) Dragoljub Danilović (KRALjEVO I ŽIČKA EPARHIJA OD 1882. GODINE DO 1915. GODINE), Jovana Šaljić Ratković POKRŠTAVANjE „TURSKIH CIGANA” ŽIČKE, TIMOČKE, ŠABAČKE, NIŠKE I BEOGRADSKE EPARHIJE U OSLOBOĐENOJ SRBIJI), Gordana Garić Petrović (POLjOPRIVREDA U KRALjEVAČKOJ OPŠTINI ),Novak Nedić (TEHNIČKI RAZVOJ KARANOVCA/KRALjEVA U OBNOVLjENOJ SRBIJI DO 1914. GODINE), Dalibor Denda (POTPORUČNIK ŽARKO BORIŠIĆ (BIOGRAFIJA), Miljan Milkić (ŠKOLOVANjE PODOFICIRA U VAZDUHOPLOVNOJ PODOFICIRSKOJ ŠKOLI VEZE U KRALjEVU (1947–1970) I Ivana Penjišević (PROMENE BROJA STANOVNIKA I GUSTINE NASELjENOSTI ZAPADNOG POMORAVLjA 1948–2011. GODINE)

Šesnaset predhodnih godina traju putovanja Dragana Jemuovića- Jema, diplomiranog prostornog  planera zaposlenog u Direkciji za planiranje i izgradnju Kraljevo,na grčko poluostrvo Atos čiji je jedan deo,poznat po imenu Sveta Gora, proglašena za svetsku baštinu, u kategoriji prirodno i kulturno dobro, na zasedanju UNESCO-a 1988 godine.

Na tom delu poluostrva, takozvanog  trećeg prsta  Halkidikija, prema ustavu Grčke, od Velike Vigle nаdаlje, koje pokrivа oblаst Svete Gore,važi politička samouprava i to je аutonomni deo Grčke držаve i politički pripаdа Ministаrstvu inostrаnih poslovа Grčke, dok je  duhovno je pod jurisdikcijom Vаseljenske (Carigradske) Pаtrijаršije u Istanbulu. Glavni grad i administrativni centar Svete Gore je Kareja ,a na njoj postoji 20 manastira i 12 monaških kelija-skitova među kojima je manastir Hilandar koga su ,1198. godine,osnovali  Sveti Simeon (Stefаn Nemаnja) i Sveti Sаvа (sin Rastko).

Ovakva koncentracija znamenitih  materijalnih,duhovnih i kulturnih spomenika od koji su neki temelj srednjevekovne Srbije i našeg nacionalnog identiteta poslužila je ako inspiracija i izazov Draganu Jemuoviću da, objedinivši svoja stručna znanja prostornog planera sa ljubavlju prema pravoslavnoj duhovnosti i planinarenju, napiše knjigu „Sveta Gora – Perivoj Presvete Bogorodice”, ” u kojoj je opisao gotovo sve objekte na prostorima ovog dela Grčke koje je posećivao u prehodnih šesnaest godina.

Jemuović je, uz knjigu,iz iz svoje  privatne kolekcije priredio Google mapu sa tačnim lokacijama i fotografijama svih objekata, kao i putevima, prohodnim i manje prohodnim stazama Svet Gore, a što je  dostupno svim kupcima njegove knjige.

Recimo na kraju da je organizator sinoćnje, dobro posećene, promocije ove knjige u Svečanoj Sali Skupštine grada Kraljeva bio Kulturni centar  „Ribnica” Kraljevo.

Kraljevo je danas, na isteku godine koju je, kao i predhodnu, obeležila pandemija korone bilo, zahvaljujući  Istorijskom arhivu Kraljeva i Vesni Milojević, direktorki te ustanove, domaćin izložbe „Epidemije u Srbiji u 19. veku“, čija je aktuelnost i značaj, bez obrzira na vremenski period koga izložba tretira, više nego neupitna.

Konstatacija s početka ovog izveštaja je ,samo na prvi pogled, paradkosalna i kontradiktorna, ali posle nadahnutih i dokumentima istorije kao nauke potkrepljenim govorima Vesne Milojević, autorke izložbe, protojereja stavrafora Velibora Džomića i docenta dr. Predraga Sazdanovića, državnog sekretara u Ministarstvu zdravlja, a potom i letimičnog pregleda istorijske građe izložene na desetini panoa, i laicima je više nego jasna njena aktuelnost a pre svega njene  poruke.

A te poruke utemeljene na istorijskom iskustvu Srbije, od države Nemanjića do države Obrenovića u XIX veku, govore da je odnos ovog naroda i njegove države, prema epidemijama  različitih infektivnih biolesti, uvek bio na nivou odnosa najrazvijenih državnih zajednica u datom vremenskom periodu.

Organizovani odgovori države na pojavu epidemija zasnivali su se na aktuelnim naučnim saznanjima i iskustvima drugih naroda i snažnoj, efikasnoj ulozi celokupnog  državnog aparata u primeni raznolikih multisektorskih mera i aktivnosti u cilju zaštite populacije od oboljevanja većih razmera.

Iz brojnih, navedenih ili dokumentima potkrepljenih, primera više je nego jasno izražena spremnost donosilaca odluka u pomenutom periodu, da i ličnim primerima tadašnoj populaciji, bez svake sumnje manjeg obrazovnog nivoa nego  što je to današnje stanovništvo, ukazuju na značaj mera prevencije a potom, od njene pojave i na značaj vakcine kao najefikasnijeg sredstva zaštite od raznih infektivnih bolesti.

Tako smo, pored ostalog, danas mogli da čujemo šta je jedan Miloš Obrenović kao formalno polupismeni vladar, preduzimao kako bi, angažujući sve segmente vlasti, zaštitio stanovništvo tadašnje Srbije od širenja epidemije raznih bolesti,kako na samim granicama ondašnje države tako i u unutrašnosti države.

Za njega nije bilo dileme da, tada,prvo vakcinisano dete u Srbiji bude njegov sin Mihalo Obrenović, kasniji knjaz, da naredi obavezno vakcinisanje dece svih državnih činovnika, dece sveštenika i “policajne dece” pa je otuda i razumljivo što ,u to vreme, i nisu zabeleženi neki veći otpori  ondašnjeg stanovništva konzervativnih nadzora i ekstremno nepoverljivog prema bez malo svim tehnološkim i naučnim novotarijama.

Slično je bilo ponašanje državnih i vojnih lidera tokom I svetskog rata od 1915. do 1918.godine,koje je uvažavajući znanje i stručnost lekara, dobrovoljca, profesora Ciriškog univerziteta doktora Ludvika Hiršfelda izuzetnog poljskog naučnika, imunologa, bakteriologa i mikrobiologa, bespogovorno,pokazujući i  sopstvnim primerom, poput vojvode Živojina Mišića koji je prvi primio tada novu petovalentnu vakcinu pripremajući se za probij Solunskog fronta,uticalo na stavove i ponašanje vojnika i  naroda.

Iako je ,na prvi pogled zbog obima i svečarskog povoda kao što je to jubilej Istoriskog arhiva kao ustanove, delovalo da se radi o još jednom  gradskom, kulturnom događaju manjeg značaja završni utisak publike koja je danas ispunila Svečanu salu Skupštine grada je, da je prisustvovala vrednom i retkom događaju i da bi  nedolaskom ostali prekraćeni za brojna nova saznanja, ali i za osnaživanje poznate teorije o značaju i večitoj aktuelnosti istorijske građe i dokumenata ,naravno, pod uslovom da se interperetiraju na jasan i uverljiv način koji korenspodira sa savremenim trenutkom.

Svojevrsnu potvrdu ovakvog mišljenja izrekao je i docent dr. Predrag Sazdanović ,državni sekretara u Ministarstvu zdravlja, koji je apelovao na autorku, Ustanovu ali i širu javnost, a pre svega donosioce odluka, da ova izložba doživi svoj nastavak u formatu monografije.

Nadajmo se da će tako i biti jer je autorka izložbe istoričarka Vesna Milojević ,u svom izlaganju istakla nesbičnu pomoć koju je dobila od Državnog arhiva Srbije i njegovog  tima iz   Centra za mikrofilmovanje arhivske građe koga je predvodio Goran Sudimac.

“Meni su uzeli radoznalost, nešto do čega mi je mnogo stalo. Radoznalost kojom  sam mogao da doprinesem društvu u kome sam živeo” rekao je Milanu Nikodijeviću, režiser Dušan Makavejev, jedan od istaknutih jugoslovenskih reditelja koji se , zajedno sa Mićom Popovićem, Živojinom Pavlovićem, Sašom Petrovićem, Purišom Đorđevićem, Želimirom Žilnikom, Lazarom Stojanovićem i još nekim manje poznatim filmskim autorima, svrstava u najpoznatije predstavnike jugoslovenskog Crnog talasa, odgovarajući na pitanje šta je to što je ,kao autor,najviše izgubio zbog progona kojim je ,kao i još druge njegove kolege, bio izložen početkom sedamdesetih godina prošlog veka.

Ovo je samo jedna u nizu lapidarnih opaski koje je opisujući  jugoslovenski filmski Crni talas kao svojevrsni društveni i kulturološki fenomen, na tribini održanoj u okviru serijala “Filmske priče” pod nazivom “Crni talas jugoslovenskog filma” u kraljevačkoj biblioteci “Stefan Prvovenčani”, izgovorio  Milan Nikodijević, vanredni profesor na Akademiji umetnosti u Novom Sadu.

U kinematografiji ondašnje  Jugoslavije, došlo je, pod uticajem francuskog autorskog filma ,takozvanog Novog talasa, do kritičkog preispitivanja, od strane  grupe  tada mladih filmskih stvaralaca, kako partizanske borbe protiv nemačkog okupatora  tako i aktuelnih dešavanja u tadašnjem, socijalističkom, društvu  kojim je čvrstom rukom upravljala Komunistička partija.

Njihovo viđenje nekih istorijskih događaja i savremenog  društva u mnogome je odudaralo od  do tada dominantne propagandističke komponente u filmu, kome je ,kao mediju,  zbog njegove popularnosti i uticaja na mase, pridavana velika pažnja , od strane tada vladajuće nomenklature.

Iskoristivši skromni prostor umetničkih sloboda ti mladi filmski stvaraoci  su , u tom desetleću između 60-te i 70 –te godine ,uradili niz filmova koji su, tada, naišli na odobravanje kako publike tako i domaće i strane , stručne javnosti a koji i danas imaju određenu umetničku vrednost.

Jutro, Kaja ubit ću te, Delije, Plastični isus, Kad budem mrtav i beo, Skupljači perja, Praznik, Nemirni,Tri, Rani radovi, Ljubavni slučaj ili tragedija službenice PTT-a, Zaseda, V.R. Misterije organizma…neki su od naslova filmskih dela koja su obeležila ne samo tu epohu nego čitavu kinematografiju na prostrima bivše Jugoslavije.

Odgovor vlasti bila je cenzura i zabrana, zvanično samo jednog filma, progonstvo i dobrovoljno izgnanstvo filmskih autora a onda je, sve do sredine osamdesetih godina i pojave mladih filmskih stvaralaca pripadnika takozvane Praške škole, nastupio period autocenzure.

A to je, kazao je na večerašnjoj  tribini  Milan Nikodijević, nešto najstrašnije što se može desiti  jednom društvu, što je pak direktna posledica predhodne cenzure. Autocenzura dugoročno i pogubno favorizuje trivijalno i profano na uštrb kritičnog i kreativnog preispitivanja koje je osnov napretka svake zajednice.

Zato su reči Makavejeva sa početka ovog teksta aktuelne i danas jer, ako društvo na bilo koji način sputava radoznalost i različitost mladih, kreativnih ljudi u bilo kojoj oblasti stvaralaštva, onda ono ne može očekivati razvoj i napredak u eri besomučne i bespoštedne trke za resursima i  inovacijama.

Milan Nikodijević  je diplomirao je na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu, na Grupi za filmsku i televizijsku produkciju. U medijima radi  od 1978. godine. Objavljivao je u gotovo svim dnevnim i nedeljnim listovima, i književnoj periodici SFRJ, SRJ, SCG i Srbije. Realizovao je mnoge serijale posvećene filmu i umetnosti na na brojnim televizijskim i radio stanicama. Dugogodišnji je direktor i glavni urednik Radio-televizije Vrnjačka Banja i Festivala filmskog scenarija u Vrnjačkoj Banji.Urednik je festivalske edicije Simpozion. Autor je knjiga Zabranjeni bez zabrane, Scenarija pisana levom ili desnom rukom, Slike duše, Od fajronta do svitanja. Reditelj, scenarista i producent dokumentarnih filmova Zabranjeni bez zabrane i Mica i okolne priče, dokumentarne tv serije Zabranjeni bez zabrane i tri ciklusa televizijskih emisija Slike duše.

Dobitnik Nagrade za radio-emisiju godine u Srbiji (Otok gole istine), Nagrade kritike za najbolju radijsku reportažu (Dan kada je sahranjen bog), Nagrade za najbolji intervju (Mića Popović, vođa i žirafe), Nagrade Književnog kluba Kraljevo za najbolji rukopis (Od fajronta do svitanja. Biran je u zvanje docenta 2007.godine, a2012.godine u zvanje vanrednog profesora. Sada je redovin profesor na Akademiji umetnosti u Novom Sadu, Departman dramskih umetnosti, na Katedri za audio-vizuelne medije, smer Produkcija.

„Knjiga  „Žena u okupiranoj Srbiji1941-1944.“  autorke dr Ljubinke Škodrić pripada ciklusu radova pripadnika novije istoriografske škole čije su karakteristike  obiman i dobar  rad sa istoriografskom građom, poznavanje literature i izdavačka  produktivnost“ rekao je,danas na promociji ovog dela, dr.Dragomir Bondžič iz  beogradskog Instituta za savremenu istoriju koji je ,zajedno sa izdavčkom kućom „Arhipelag“ zaslužan što je knjiga objavljena.

Pored njega ,na današnjoj promociji govorili su i Dr Martin Previšić, docent Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu, Kosta Nikolić, naučni savetnik  Instituta za savremenu istoriju i Vesna Milojević,direktorka Istorijskog arihva Kraljevo koji je  organizator ove promocije održane u Svečanoj Sali Skupštine grada Kraljevo.

Knjiga „Žena u okupiranoj Srbiji1941-1944.“   je     dopunjena doktorska disertacija dr Ljubinke Škodrić i bavi se različitim aspektima položaja žene tokom II svetskog rata u Srbiji, a kao njen kvalitet istaknuta je činjenica da se ona bavila i ženama koje su se opredlile za različite vidove  angažovanja u Ravnogorskom pokretu tokom nemačke okupacije Srbije. Jer, praksa iz predhodnog perioda ,do kraja osamdesetih godina prošlog veka, je bila da su se brojni autori različitih istorijskih i književnih dela uglavnom  bavili likovima i sudbinama žena koje su bile ,na različite načine, angažovane u Narodnooslobodilačkom pokretu predvođenom Komunističkom partijom Jugoslavije.

Učesnicima današnje promocije obratio se i Miloš Milišić, pomoćnik gradonačelnika Kraljeva za kulturu koji je rekao da je današnji događaj jedan od brojnih kojima se ove godine obeležava sećanje na tragična zbivanja u Kraljevu od pre osam decenija, oktobra 1941 godine, kada su pripadnici regularnih snaga nemačkog Vermahta streljali ,od 15 do 20 oktobra 1941 godine, 2.255 ljudi koliko se,za sada,pouzdan zna a što je utvrdila istoričarka Silvija Krejaković.

Tada je,nemački okupator streljao i 52 žene od kojih su 34 streljane  u Lageru a 20 žena je streljano tokom racije i od strane kaznene ekspedicije nakon proboja blokade Kraljeva.

Od tog broja 38 žena je bilo iz tadašnjeg sreza Žičkog ,iz Kraljeva i sela sa područja tog Sreza.

Večerašnjom promocijom  knjige „Kraljevo u srpskoj štampi 1909-1918“ koju je priredio Slavoljub Maržik „iskovan“ još jedan beočug ,u  stočetrdeset godina dugom nizu  uzajamnog poštovanja Kraljeva i porodice Maržik.

U višedecenijskom pregalaštvu Slavoljuba –Slavka Maržika do izražaja su, kako je to i večeras rekao istoričar Ljubodrag Ristić, došle one najbolje odlike inženjera geologije ,što i jeste Slavoljubova  osnovna profesija.

Jer,nije preterivanje ako  njegovo višegodišnje „kopanje“ po brojnim domaćim i inostranim arihvama uporedimo sa poslom rudara-geologa i možda su baš iskustva i metodologije iz te struke doprinele da Slavoljub dođe od retkih dokumenata i pretoči ih u svoj četvrti tom o  svojevrsnom životopisu varoši  smeštene na ušću Ibra u Zapadnu Moravu.

Varoši u koju je njegov deda dr Josif Maržik stigao, daleke 1876 godine,  kao lekar, na poziv odnašnje Vlade u Srbiji,  a da bi ta porodica ,od 1881 godine, trajno vezala svoju sudbinu za ondašnji Karanovac a današnje Kraljevo.

Knjigom „Kraljevo u srpskoj štampi 1909-1918“ Slavoljub Maržik prilaže četvrti tom svojevrsnom životopisu varoši kraljevske, nakon knjiga „Karanovac u srpskoj štampi 1835-1867“, „Karanovac i Kraljevo u srpskoj štampi 1868-1903“ i „Kraljevo u srpskoj štampi 1904-1908“.

U ovim dragocenim delima ,kojima se,već sada,Kraljevo prepoznaje kao jedini grad u Srbiji koji ima ovako prikupljenu istorijsku građu o  svom prisustvu u medijima, možemo čitati  o mnogobrojnim događajima zabeleženim na hiljadama stranica sačuvanih novina, koje su izlazile u Srbiji u periodu od 1835. do 1918. godine. Po raznolikosti tema i priča, kao i po mnogobrojnim važnim i nevažnim događajima koje su novine zabeležile, Maržik ovom,kao i prethodnim knjigama, sigurno i dokumentovano  svedoči o vremenima kroz koje je ova varoš prolazila u XIX i u prvim decenijama XX veka.

Od kolikog je  značaja Maržikovo delo  za naše društvene nauke na svoj način svedoči i činjenica da je Kraljevo ,avgusta ove godine,  bilo domaćin dvodnevnog naučnog  skup sa međunarodnim učešćem pod nazivom „Publicistika u razvoju društva i države I : Karanovac – Kraljevo u srpskim novinama 1835-1918.“

Naučni skup  je održan u okviru manifestacije Žički duhovni sabor „Preobraženje 2021“,na kome su svoje referate iznela 24 autora iz Srbije, Rumunije, Bugarske, Češke i drugih zemalja.

 Slavoljub je  i autor  knjige „Dansk kraljevski voz“, promovisane 2016. godine u Kraljevu, a ona je svojevrsni omaž njegovoj generaciji , kraljevčana, studenata u Beogradu, koji su dalekih pedesetih godine prošlog veka odlazili i ređe se, vraćali u Kraljevo, tada jedninom vezom dnevnim, kružnim, vozom.

Na početku večerašnje promocije,doajen kraljevačke pozorišne scene Milomir Mile Nedeljković je pročitao nekoliko tekstova iz najnovije Maržikove knjige a o njoj su još, pored LJubodraga P. Ristića, govorili  i istoričari  dr Radomir J. Popović i dr Bojana Miljković Katić.

Skupom je  moderirao Darko Gučanin direktor Narodnog muzeja Kraljeva koji je izdavač i ove, knjige Slavoljuba Slavka Maržika.